FactGurus | BNR

Hoe zeldzaam zijn zeldzame aardmetalen eigenlijk? China beheerst 90% van de raffinage van zeldzame aardmetalen, en met nieuwe exportrestricties wordt duidelijk hoe afhankelijk het Westen is van deze ‘kritieke materialen’. Maar zijn ze echt zo zeldzaam? En wat gebeurt er als Amerika zelf grondstoffen wint, ze naar China stuurt, en dan importheffingen gooit op het eindproduct? Rene Kleijn, hoogleraar toekomstbestendige grondstofvoorziening aan de Universiteit Leiden duidt de situatie rondom zeldzame aardmetalen in deze FactGurus.See omnystudio.com/listener for privacy information.

D66-Kamerlid Jan Paternotte beweerde vorige week op X dat Europa eventueel van Starlink af kan, dankzij Eutelsat als Europese tegenhanger. Maar klopt dat wel? Eutelsat mag dan van oorsprong Frans zijn, na de fusie met OneWeb is het bedrijf inmiddels grotendeels in voornamelijk aziatische handen en werkt nauw samen met Amerikaanse bedrijven — zelfs de productie en lancering van hun satellieten vindt grotendeels in de VS plaats. Een andere speler zou IRIS² zijn, het veelbelovende Europese alternatief dat vanaf 2030 operationeel moet zijn. Gaat dat op tijd lukken? Hoe zit het met de capaciteit, infrastructuur en Europese raketlanceringen?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het bericht dat Europese reizigers steeds vaker in de problemen komen aan de Amerikaanse grens was afgelopen week op veel plekken te lezen. Duitsland zou zelfs het reisadvies hebben aangepast. Wat is er aan de hand? We spreken met visum-expert Hilde Cevaal over strengere controles, opvallende afwijzingen bij de grens — ook van mensen met een ESTA of zelfs een green card — en waarom social media daar een nieuwe rol in speelt. Gaat het om nieuwe regels onder Trump, of zijn de reizigers zélf het probleem?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een recente studie claimt dat menselijke hersenen evenveel microplastics bevatten als een plastic lepel. Maar klopt dat? Kritische wetenschappers zetten vraagtekens bij het onderzoek, vanwege dubbel gebruikte beelden, mogelijke contaminatie en een analysemethode die fout-positieve resultaten kan geven. Moeten de resultaten opnieuw getest worden?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens Giorgia Meloni zou artikel 5 van het NAVO-verdrag, waarin een aanval op één lid als een aanval op allen wordt beschouwd, ook op Oekraïne van toepassing moeten zijn, zonder dat het land NAVO-lid is. Dit roept de vraag op of zo’n constructie überhaupt mogelijk is binnen de NAVO. Deskundige Dick Zandee van Clingendael legt uit dat dit niet haalbaar is en feitelijk neerkomt op een nieuw militair pact buiten de NAVO om. De kans dat zo’n verbond zonder Amerikaanse steun overeind blijft, is echter klein. Bovendien blijkt uit Meloni’s oorspronkelijke uitspraken dat het idee werd aangedragen door een journalist, en zij het slechts als werkbaarder dan andere opties beschouwde.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na twee termijnen kan een ex-president niet opnieuw worden gekozen, maar is een terugkeer als vice-president mogelijk? En kan hij dan via het Vice Presidentschap alsnog President worden? Het 22e amendement verbiedt herverkiezing als president, maar zegt niets over het president mogen zijn, én het zwijgt over het vice-presidentschap. Onwaarschijnlijk of onmogelijk?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Denkt 20% van de Amerikanen echt dat de aarde plat is?In een uitzending van WNL op Zondag werd beweerd dat een aanzienlijk aantal Amerikanen gelooft dat de aarde plat is. Dit cijfer is afkomstig uit een YouGov-enquête uit 2018, maar werd verkeerd geïnterpreteerd. Hoewel sommige media spraken over 20%, bleek slechts 2% van de respondenten daadwerkelijk overtuigd van een platte aarde. De verwarring ontstond doordat twijfelaars en mensen zonder sterke mening werden opgeteld bij de groep die expliciet aangaf in de platte aarde te geloven. Opvallend is wel dat jongeren (18-24 jaar) minder stellig geloven dat de aarde rond is (66%) dan oudere generaties, maar dat wil niet zeggen dat ze er van overtuigd zijn dat hij plat is. Elon Musk onthult ‘grote fraude’ in de Amerikaanse bevolkingsadministratie?Musk claimde dat er meer Social Security-nummers (het Amerikaanse equivalent van een BSN) bestaan dan het aantal inwoners van de VS, en dat de database nog 6,5 miljoen 112-plussers telt. Hoewel de c

Transavia-directeur Marcel de Nooijer stelt dat tot 80% van een vliegticket bestaat uit belastingen en heffingen. Maar klopt dat?  In aanloop naar de Duitse verkiezingen was er afgelopen zondag 'das Duell' tussen Olaf Scholz (SPD) en kandidaat Friedrich Merz (CDU). Deze laatste claimde dat onder kanselier Scholz 50.000 bedrijven failliet gingen en dat Duitsland economisch het slechtste presteert in Europa. Kloppen zijn aantijgingen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

1. Branden in Los Angeles: Wat betekent ‘onder controle’? Wat zegt het percentage containment eigenlijk over de grootte of intensiteit van een brand, zoals die bij de Palisades Fires in Los Angeles? Een bosbrand expert legt uit dat het meer over de omtrek gaat dan over het daadwerkelijk doven van de brand, en waarom een hoge containment nog steeds risico’s kan betekenen, en dat een brand al uit kan zijn terwijl de containment nog laag is. 2. Zijn kant-en-klaarmaaltijden echt niet ongezonder dan zelf koken? Een opvallende claim van NU.nl stelt dat kant-en-klaarmaaltijden niet ongezonder zijn, want “bij zelf koken gebruik je ook zout”. Maar hoeveel zout zit er eigenlijk in deze maaltijden? En hoe verhoudt dat zich tot de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid? Een voedingscentrumexpert nuanceert de vergelijking en legt uit waarom kant-en-klaarmaaltijden gemiddeld genomen gezonder zijn dan vroeger, maar nog steeds minder gezond zijn dan zelf koken.See omnystudio.com/listener for privacy

Hoeveel impact heeft de veestapel werkelijk op het stikstofprobleem in Nederland? Klopt het dat zelfs het volledig verdwijnen van de veestapel het probleem niet zal oplossen? Tijdens een uitzending van Sven Kockelman op Radio 1 was deze bewering van de Boer Burger Bewering te horen, en werd door milieu activist Johan Vollenbroek als onzin bestempeld. Ecoloog Wieger Wamelink van Wageningen University & Research duidt deze complexe kwestie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens Donald Trump en Elon Musk zou de bescherming van een vis (de deltaspiering) ervoor zorgen dat LA minder water krijgt dan het nodig heeft.   Deze deltaspiering heeft brak water nodig en woont in een rivierendelta bij San Francisco. Vanwege de belangrijke rol die de deltaspiering heeft in het ecosysteem is in 2007 besloten deze vis en zijn habitat te beschermen. Volgens Trump zorgt deze bescherming ervoor dat men zoet water in zee laat stromen, in plaats van het uit de rivier te pompen en via de State Water Project (SWP) van de San Francisco Bay Area naar zuid-Californië te laten stromen.   Los Angeles County importeert 90% van z’n drinkwater. 45% komt via de SWP, 35% uit de Colorado River, en een klein percentage uit lokaal grondwater.   Maar hoeveel water stroomt er minder naar Los Angeles door de bescherming van de deltaspiering? Zou de brandweer van LA beter z’n werk kunnen doen als deze spiering niet beschermd zou worden? Loopt Los Angeles County door dit kleine visj

De voorspelling in onder andere het Parool dat AI een grote rol zou gaan spelen in het manipuleren van verkiezingen in 2024 bleek onjuist. Onderzoek van het Alan Turing Institute toont aan dat slechts 6% van desinformatie rond de Amerikaanse verkiezingen AI-gegenereerd was, waarvan de helft satirisch. Voor Europese verkiezingen werden slechts enkele virale AI-berichten gevonden. De angst voor AI-manipulatie bleek sterk overdreven, zoals de Financial Times stelde: “We were deepfaked by the fear of deepfakes.” Populariteit van de AfD versus historische nazi-regio’s De bewering van de Amerikaanse vice-president JD Vance dat de Duitse politieke partij AfD (Alternative für Deutschland) populair is in gebieden die ten tijde van de 2e wereldoorlog weerstand boden tegen de nazi’s, blijkt onjuist. Historisch onderzoek toont aan dat de NSDAP destijds door heel Duitsland populair was, en dat er geen duidelijke gebieden waren waar de NSDAP impopulair was. Omgekeerd zijn er gebieden waar

Social media-platform X, is volgens velen sinds Musks overname en na de verkiezingen een rechtse echoput geworden. De Volkskrant noemt het zelfs een gevaar voor de democratie. Veel gebruikers stappen daarom over naar BlueSky, een alternatief dat als minder ideologisch wordt gezien. Maar hoe eenzijdig is X nu eigenlijk? Cijfers van PEW research laten een ander beeld zien dan wat de media ons doen geloven. Trump en de meldplicht voor auto-ongelukkenTrump zou de meldplicht voor crashes waarbij ADAS (hulpsystemen) betrokken zijn, willen schrappen. Volgens media zou dat zijn omdat Tesla van deze meldplicht af wil. Maar is Tesla werkelijk de enige die problemen heeft met deze manier van melden?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De nuance ontbreekt soms in media waar voorbeelden niet altijd de volledige context schetsen. Zo lijkt het in het besproken NOS Journaal nieuwsitem alsof Italië uitzonderlijk streng is, terwijl alle Europese landen vergelijkbare regels hanteren wat betreft de manier waarop nationaliteit verkregen wordt bij geboorte.  In Europese landen wordt de nationaliteit bepaald door het jus sanguinis-principe, waarbij afkomst via ouders bepalend is, in tegenstelling tot het jus soli-principe, waarbij geboortegrond doorslaggevend is, zoals in de Verenigde Staten. Italië volgt dit patroon, net als Nederland, waar kinderen van immigranten niet automatisch de nationaliteit krijgen, tenzij een van de ouders die al bezit. Een referendum in Italië richt zich op het verkorten van de verblijfsduur vereiste voor naturalisatie van 10 naar 5 jaar. Voor jongeren rond hun 18e verandert het referendum niets, en dat maakt het opmerkelijk dat het journaal 3 minuten lang vertelt over 18 jarigen die niet de Italiaanse nationaliteit hebben.

Wat gebeurt er als Europa geen toegang meer heeft tot het Amerikaanse GPS-systeem? In de podcast van Boekestijn & de Wijk wordt dit besproken en lijkt het erop dat we zelf geen systemen hebben die geschikt zijn voor defensie doeleinden. Maar klopt dit wel? Met Bas van der Hoeven van CGI bespreken we de technische mogelijkheden van de Europese Gallileo satellieten, kijken we naar de compatibiliteit tussen Galileo en andere systemen zoals GPS, de civiele en militaire toepassingen, en de technische voordelen van het versleutelde Galileo PRS-signaal. En wat zijn de uitdagingen rondom de implementatie van Galileo in Europese defensie-units en wat dit betekent voor Europa’s strategische autonomie?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Precies 100 jaar geleden was er een desinformatie campagne, die een verkiezing in Groot-Brittannië op zijn kop zette. Dit historische incident, de ‘Zinoviev-brief’ uit 1924, lijkt verrassend veel op de desinformatie waar we nu over horen. Het ging om een zogenaamd gelekte brief van de Russische communistische leider Zinoviev, gepubliceerd vier dagen voor de verkiezingen. De brief beweerde dat Britse communisten binnen de Labour Party werkten aan een communistische omwenteling in het Verenigd Koninkrijk. Dit zorgde destijds voor paniek en -volgens recente onderzoeken- de verkiezingsnederlaag van Labour. Uiteindelijk bleek de brief nep, al is nog altijd onduidelijk wie erachter zat. De parallellen met vandaag, waarin Russische desinformatie opnieuw vaak onderwerp van discussie is, zijn opvallend. Hoewel we ons nu veel zorgen maken over fake news op social media, blijkt uit onderzoek dat de impact hiervan relatief klein is. Historische desinformatie, zoals de Zinoviev-brief, lijkt een blijvende trend – maar dank

Tijdens een uitzending van het NPO programma 'Bar Laat' botsten Tweede Kamerlid Kati Piri en onderzoeker Jan van de Beek over het percentage asielzoekers met een uitkering. Van de Beek beweert dat 50 tot 75% van de statushouders een uitkering heeft, terwijl Piri dit tegenspreekt. Met data van het CBS kijken we in deze aflevering wie gelijk heeft en duidt het CBS de cijfers: de percentages verschillen per leeftijd en geslacht, en gemiddeld heeft 53% van deze groep een uitkering, maar hoe kloppend is die 75%.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

In hoeverre zijn burgemeesters gebonden aan of zelfs gevangen in regels bij het toestaan van demonstraties? Is het überhaupt wel kloppend om het over 'toestaan' te hebben? Universitair hoofddocent Berend Roorda en advocaat Mariëtta Buitenhuis, leggen uit dat het demonstratierecht een groot goed is, maar niet een absoluut iets is en beperkt kan worden bij reële dreiging voor de openbare orde. Daarnaast wordt duidelijk gemaakt dat burgemeesters niet 'gevangen' zitten in jurisprudentie; er is een inspanningsverplichting om demonstraties binnen gehoor- en gezichtsafstand te houden, maar dit is geen resultaatverplichting, en daarom is 'gevangen zitten in jurisprudentie' niet helemaal een treffende verwoording.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Luc Stultiens en Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA) uiten hun onvrede over een belastingteruggave van €26.000 aan mensen met een vermogen van meer dan €2 miljoen. Deze teruggave komt voort uit de box 3-regeling, waarbij mensen belasting betaalden over een fictief rendement van 6%, terwijl ze vaak minder rendement maakten dan dat. Dit is door de Hoge Raad als onrechtmatig beoordeeld, en nu wordt onterecht betaalde belasting terugbetaald. De teruggave heeft echter nauwelijks invloed op de koopkracht van de gewone burger, zoals vaak wordt gesuggereerd. Verder in deze fact gurus; Elon Musk, ondersteunt Donald Trump en beweert dat Californië stemfraude faciliteert door kiezers geen identificatie meer te vragen. Hoewel dit klopt, gaat de nieuwe wet pas in op 1 januari 2025 en heeft het geen invloed op de komende verkiezingen, een feit dat Musk niet vermeldde.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een artikel van De Telegraaf stelt dat laadpalen langs snelwegen “bij bosjes” verdwijnen, en beweert dat snellaadstations steeds minder laadpunten hebben, terwijl het aantal gebruikers toeneemt. FastNed, een grote speler op de markt, zou hier volgens de krant een rol in spelen. Daarnaast zou vergunningsproblematiek aan de basis liggen van deze afname. Een tijdelijke beleidsregel heeft ertoe geleid dat sommige vergunningen werden ingetrokken, waardoor er inderdaad her en der snelladers moesten verdwijnen. De krantenkop suggereert echter een massale afname van laadpalen, wat in werkelijkheid slechts om twintig snelladers voor heel Nederland gaat.   Ondanks de beweringen in het artikel, zijn er in de afgelopen jaren juist meer snelladers bijgekomen, en het kabinet had plannen om de concurrentie tussen laadpaalaanbieders anders te reguleren, hoewel deze plannen nu onzeker zijn. Toch blijft de suggestie van een massale afname van laadpalen een punt van discussie. Wat er precies gebeurt, moet nog blijken uit kamerv